Praca przy monitorze a okulary korekcyjne

Kwestię zapewnienia okularów korygujących wzrok pracownikom obsługującym monitory ekranowe reguluje rozp. MPiPS z 1.12.1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. Nr 148, poz. 973), wydane na podstawie art. 23715 § 1 KP. Rozp. to wprowadza do prawa polskiego dyrektywę Wspólnot Europejskich 90/270/EWG dotyczącą minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy pracy z urządzeniami wyposażonymi w monitory ekranowe.

Obowiązki pracodawcy

Z przepisów § 8 ust. 2 ww. rozp. wynika, że pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikom okularów korygujących wzrok, jeśli potrzebę ich stosowania w trakcie pracy przy obsłudze monitora ekranowego stwierdzi lekarz podczas badań okulistycznych przeprowadzanych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej, o której mowa w KP i przepisach wykonawczych, tj. w rozp. MZiOS z 30.5.1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w KP (Dz.U. Nr 69, poz. 332 ze zm.). Chodzi tu zatem o badania lekarskie pracowników (wstępne, okresowe i kontrolne), do których zapewnienia zobowiązany jest pracodawca zgodnie z ww. przepisami.

Obowiązek zapewnienia okularów korygujących wzrok powstaje po wydaniu zalecenia lekarza, o którym mowa wyżej. Powinny to być zatem okulary zgodne z takim zaleceniem – o określonych parametrach (odpowiednich do stanu wzroku pracownika) – przeznaczone do pracy przy monitorze. Należy zauważyć, że okulary do pracy przy monitorze powinny zapewnić ostre widzenie na ekranie monitora z odległości ok. 500–600 mm; mają one często szkła o innych parametrach niż okulary przeznaczone do czytania (zapewniające ostre widzenie z odległości ok. 300 mm).

Trzeba tu wyraźnie podkreślić, że przepisy rozporządzenia nakładają na pracodawców obowiązek zapewnienia okularów korygujących wzrok (a więc ze szkłami korekcyjnymi) przeznaczonych do pracy przy monitorze ekranowym. Przepisy te nie zobowiązują zatem pracodawców do zapewnienia pracownikom (pokrywania kosztów zakupu) okularów nieprzeznaczonych do pracy przy obsłudze monitora ekranowego (stosowanych do codziennego stałego użytku) oraz okularów ze szkłami pokrytymi warstwą ochronną bądź antyrefleksyjną (nie występuje potrzeba stosowania takich okularów).

Trzeba tu zaznaczyć, że w przepisach omawianego rozp. nie chodzi o okulary ochronne zabezpieczające przed działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych (nie zachodzi potrzeba stosowania takich okularów przy monitorze).

Okulary ochronne powinny być przydzielone każdemu pracownikowi zatrudnionemu przy pracy narażającej jego oczy na szkodliwe lub niebezpieczne działanie czynników środowiska pracy. Natomiast okulary korygujące wzrok (o których mowa w omawianym rozp.) powinny być zapewnione jedynie tym pracownikom, którym lekarz zaleci ich stosowanie przy monitorze ze względu na stan wzroku (dotyczy to przeważnie sytuacji, kiedy zwykle stosowane przez nich okulary są nieodpowiednie do pracy przy monitorze).

W § 8 ust. 2 rozp. określono, że ww. okulary zapewnia pracodawca. Oznacza to, że to pracodawca określa wysokość środków finansowych przeznaczonych na ten cel. Spełnieniem obowiązku wynikającego z tego przepisu będzie przeznaczenie nawet najmniejszej kwoty, za którą można kupić okulary (z tanią oprawką), uwzględniającej koszt oprawek, szkieł korekcyjnych i robocizny. Wskazane jest, aby kwota przeznaczona na zakup okularów korygujących wzrok ustalona była po dokonaniu rozpoznania w sprawie kosztów okularów w zakładach optycznych w danym rejonie. Konieczne jest, aby o kwocie przeznaczonej przez pracodawcę na ww. okulary poinformowani byli wszyscy zainteresowani pracownicy. Zapobiegnie to wówczas przeznaczaniu przez pracowników na okulary zbyt wysokich kwot.

Pracownik, któremu lekarz zalecił stosowanie przy monitorze okularów korygujących wzrok, może podjąć decyzję o zakupie okularów droższych – za kwotę wyższą niż ta, którą przeznaczył pracodawca. W takim przypadku pracownik z własnych środków pokrywa różnicę między kwotą przeznaczoną przez pracodawcę a faktycznym kosztem zakupu okularów.

Mimo że omawiane rozp. nakłada na pracodawców obowiązek zapewnienia pracownikowi okularów korygujących wzrok – to jednak w niektórych przypadkach lekarz może zalecić stosowanie przy obsłudze monitora zamiast okularów – soczewek (szkieł) kontaktowych. Te przypadki mogą być związane z określonymi wadami wzroku pracownika, przy których nie jest możliwe skorygowanie wzroku przy pomocy okularów, w tym w szczególności:

1. •gdy różnica wady wzroku pomiędzy jednym okiem a drugim jest większa niż 4 dioptrie (wada w jednym oku jest duża, a w drugim mała lub jej wcale nie ma),
   

2. •przy dużym astygmatyzmie wzroku.
   

W takiej sytuacji należy uznać, że soczewki (szkła) kontaktowe przeznaczone (zgodnie z zaleceniem lekarza) do korekty wzroku pracownika przy obsłudze monitora spełniają ten sam cel co okulary korygujące wzrok (omawiane rozp. mówi o obowiązku zapewnienia okularów korygujących wzrok). W takim przypadku pracodawca powinien, zgodnie z zaleceniem lekarza, zapewnić pracownikowi soczewki (szkła) kontaktowe.

W rozp. nie określono po jakim okresie i w jakich przypadkach powinny być wymieniane okulary, do których zapewnienia zobowiązany jest pracodawca, bowiem poszczególne przypadki powinny być przedmiotem indywidualnych ustaleń (podstawą do tych ustaleń są przede wszystkim wyniki badań okulistycznych, o których mowa wyżej). Pracodawca, który zapewnił już pracownikowi okulary korygujące wzrok, może podjąć decyzję, że – w przypadku jeśli lekarz podczas kolejnych badań okulistycznych stwierdzi potrzebę stosowania przy monitorze okularów ze szkłami o innych parametrach – zwróci pracownikowi jedynie koszty wymiany szkieł korekcyjnych, jeżeli oprawki nadają się do dalszego użytkowania. Będzie to również zgodne z przepisami § 8 ust. 2 wymienionego na wstępie rozp. MPiPS.

Jeżeli badania okresowe wykażą, że dotychczas stosowane przez pracownika przy monitorze okulary korygujące wzrok (które zapewnił pracodawca) są odpowiednie do stanu wzroku pracownika – pracodawca nie ma obowiązku ponoszenia kosztów wymiany tych okularów na nowe.

Kwestia sposobu rozliczenia kosztu zakupu okularów powinna być ustalona przez pracodawcę, a o ustaleniach tych również powinni być poinformowani zainteresowani pracownicy.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 11 ustawy z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.) – z podatku dochodowego są zwolnione m.in. świadczenia rzeczowe i ekwiwalenty za te świadczenia, przysługujące na podstawie przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy, jeżeli zasady ich przyznawania wynikają z odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw. Okulary korygujące wzrok, do których zapewnienia zobowiązany jest pracodawca na podstawie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (określonych w wymienionym na wstępie rozp.) należą niewątpliwie do świadczeń rzeczowych, o których mowa w ww. ustawie.

Należy zauważyć, że zgodnie z ww. rozp. MZiOS z 30.5.1996 r. – w przypadku uzasadnionym stanem zdrowia pracownika – może on zwrócić się z wnioskiem do pracodawcy o skierowanie go na badania lekarskie poza terminami wynikającymi z częstotliwości badań okresowych. W takiej sytuacji decyzję o skierowaniu pracownika na badania podejmuje pracodawca (badania te powinny być przeprowadzone w trybie określonym w powyższym rozp.).

Biorąc pod uwagę § 2 pkt 4 omawianego rozp. MPiPS, obowiązek zapewnienia okularów przez pracodawców powinien być realizowany w odniesieniu do pracowników użytkujących w czasie pracy monitor ekranowy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy (omawiane rozp. mówi o obowiązku zapewnienia okularów korygujących wzrok), a więc co najmniej przez 4 godziny dziennie lub połowę czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (chodzi tu o połowę czasu pracy określonego w art. 129 KP).